Kategoria: olimpiady i konkursy

  • Polskie rybołówstwo morskie na przełomie XX i XXI wieku – tendencje zmian i ich uwarunkowania

    Polskie rybołówstwo morskie na przełomie XX i XXI wieku – tendencje zmian i ich uwarunkowania

    „Polskie rybołówstwo morskie na przełomie XX i XXI wieku — tendencje zmian i ich uwarunkowania” to czwarty temat I etapu XXXIII olimpiady geograficznej i nautologicznej. Poniższe opracowanie zdobyło najwięcej punktów dla województw łódzkiego i świętokrzyskiego. Pełny i oryginalny tekst w PDF znajdziesz na dole wpisu.

    Polskie rybołówstwo morskie na przełomie XX i XXI wieku — tendencje zmian i ich uwarunkowania – spis treści:

    1. Wstęp
    2. Charakterystyka polskiego rybołówstwa morskiego 1990-2006
    2. 1. Rozmieszczenie łowisk
    2. 2. Flota połowowa
    2. 3. Główne porty
    3. Charakterystyka struktury i wielkość połowów
    4. Tendencje zmian i ich uwarunkowania
    4. 1. Warunki naturalne
    4. 2. Prawo międzynarodowe
    4. 3. Sytuacja gospodarcza Polski, decyzje polityczne
    5. Polskie rybołówstwo morskie na tle rybołówstwa światowego
    6. Podsumowanie
    Bibliografia
    Spis fotografii, map, wykresów i rysunków
    Załączniki

    1. Wstęp

    Analiza przedstawionych danych z Głównego Urzędu Statystycznego na przestrzeni lat skłoniła mnie do zastanowienia się nad przyszłością polskiego rybołówstwa morskiego. W celu uzyskania dokładniejszych informacji odwiedziłam Urząd Morski w Słupsku i Kapitanat Portu Darłowo. Nawiązałam również kontakt z autorem Serwisu Polskiej Gospodarki Morskiej Portalu Morskiego i Ośrodkiem Informacji Naukowej Morskiego Instytutu Rybackiego w Gdyni.

    2. Charakterystyka polskiego rybołówstwa morskiego 1990-2006

    2.1. Rozmieszczenie łowisk

    Ze względu na odległość od portu macierzystego, łowiska, z których korzystają Polacy, można podzielić na dalekomorskie, pełnomorskie i przybrzeżne. Do przybrzeżnych zalicza się Morze Bałtyckie z jego podziałem na strefy. (Mapa 1.)

    Polskie rybołówstwo morskie na przełomie XX i XXI wieku Mapa 1. Podział Morza Bałtyckiego na akweny (wg K. Łomniewskiego)
    Mapa 1. Podział Morza Bałtyckiego na akweny (wg K. Łomniewskiego)
    I – Kattegat, II – Morze Bełtów, III – Basen Południowy, IV – Basen Środkowy,
    V – Zatoka Ryska, VI – Zatoka Fińska,
    VII – Botnik Południowy, VIII – Botnik Północny. Na pomarańczowo: polska strefa ekonomiczna.

    [rs-ads block=”W środku”]

    Występuje tutaj 26 gatunków ryb morskich (w tym użytkowe: śledź, szprot, belona, dorsz, skarp, gładzica, zimnica, stornia), 7 słodkowodnych wpływających na tarło do zatok (m. in. certa, sandacz, leszcz, płoć, okoń, szczupak, sieja) i 3 wędrowne (węgorz, łosoś, troć). Ponadto makrelę i włócznika klasyfikuje się jako gatunki napływowe, które trą się poza Bałtykiem.
    Tereny połowów pełnomorskich mieszczą się na Morzach: Północnym, Celtyckim, Irlandzkim, Norweskim i Barentsa. Dostarczają one głównie śledzie, dorsze, flądry i makrele.6

    Z powodu ograniczonej wydajności łowisk bałtyckich i norweskich już od 1945 roku zaczęto badać zasoby światowe i tworzyć flotę dalekomorską. Pracuje ona na obszarach również wchodzących w skład krainy arktycznej, antarktycznej i borealnej: płn.-zach. (okolice Nowej Szkocji, Grenlandii, Płw. Labradorskiego, Zatok: Meine i Georges Bank), płd.-wsch. i antarktycznego Atlantyku oraz na Morzu Ochockim. Na tym ostatnim polscy rybacy zaczęli łowić po niewyrażeniu zgody USA i Rosji na dalsze eksploatowanie Morza Beringa.

    Jednakże od 1992 roku połowy między Sachalinem i Kamczatką są utrudniane przez Rosjan. Ogólnie są to bardzo żyzne obszary ze względu na zderzanie się dobrze dotlenionych, zimnych wód i ciepłych, bogatych w plankton. Np. ciepły Golfsztorm wpływa na polarne zbiorniki Morza Barentsa, Baffina, Grenlandzkiego i Norweskiego lub w odwrotnej sytuacji zimny Oja-siwo zderza się z ciepłym Kuro-siwo w okolicy Morza Ochockiego. Aby zwiększyć możliwości połowowe, zawarliśmy kilka dwustronnych umów międzynarodowych o korzystaniu z terenów połowowych innych krajów np. Mauretanii (6 tys. ton)5.

    2.2. Flota połowowa

    Biorąc pod uwagę, że polskie statki rybackie pracują w większości stref biogeograficznych, w naszej flocie występują wszystkie rodzaje wielkości łodzi.

    Liczba statków dalekomorskich od lat ulega zmniejszeniu. Z trzech, prężnie działających, państwowych przedsiębiorstw dziś funkcjonuje zaledwie „Dalmor” z Gdyni. „Odra” ze Świnoujścia ostatnie 6 trawlerów sprzedała w 2003 r., „Gryf” ze Szczecina zaprzestał działalności w tym samym roku. Z powodu nierentowności we wrześniu 2005 roku na złomowanie przeznaczony został ostatni, polski trawler – przetwórnia B-671 „Acamar” „Dalmoru”. Spółka współposiada jeszcze 3 maltańskie jednostki, pływające po wodach Nowej Zelandii, z których jeden, po zawiłym procesie, wpisano do polskiego rejestru statków w kwietniu 2006 roku. Pozostałe jednostki dalekomorskie stanowią własność prywatną. Spółki te wymieniają trawlery na młodsze, nie zmieniając ich ilości.

    Liczba kutrów i łodzi również podlega tendencjom zniżkowym, od 2004 roku bardzo gwałtownym, związanym ze wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej.

    Polskie rybołówstwo morskie na przełomie XX i XXI wieku Fot. 1. Kuter rybacki z portu Darłowo, Katarzyna Aleksandrzak geographicforall
    Fot. 1. Kuter rybacki z portu Darłowo, Katarzyna Aleksandrzak

    [rs-ads block=”W środku”]

    Każdy rybak, który przestanie pracować w zawodzie i nie podejmie takiej pracy w ciągu roku oraz zdecyduje się zezłomować jednostkę, dostaje ok. 10 tys. € (ok. 40 tys. zł) odszkodowania. (Fot. 1.) Wielu ludzi decyduje się na taki krok. Najwięcej niszczy się łodzi o długości 24-26 m (49% w 2005 roku) i 16-18 m. Średnio w poszczególnych portach z zatrudnienia zrezygnowało 29-52% załóg. Mimo to średni wiek statków nie obniżył się. Flota kutrowa i łodziowa jest stosunkowo stara (około 25-30 lat), lecz sprawna dzięki modernizacjom.2, 7, 11
    [Załącznik 1. i 2.]

    2.3. Główne porty

    Porty dalekomorskie o znaczeniu międzynarodowym znajdują się w Gdyni, Gdańsku i zespole portowym Szczecin – Świnoujście, a przeznaczone dla statków działających na Bałtyku w Darłowie, Władysławowie, Łebie, Ustce, Kołobrzegu i na Helu (Mapa 2.). Połowa z nich jest usytuowana w ujściach rzek: Łeby, Słupi, Wieprzy, Parsęty i Świny. Stwarza to możliwości do lepszej obsługi statków i zagospodarowania przestrzennego części lądowej portu. W ostatnich latach zarządy portów zmieniły status prawny na jednoosobowe spółki akcyjne Skarbu Państwa. Ich zadaniem jest zarządzanie podległym obszarem i wykonywanie usług związanych z cumowaniem, przeładunkiem, magazynowaniem i przetwórstwem. Aby zmniejszyć koszty składowania, w portach obowiązują wolne strefy celne. Polskie porty dalekomorskie dążą w kierunku specjalizacji. 1
    [Załącznik 3.]

    3. Charakterystyka struktury i wielkość połowów

    Zdecydowaną większość (ok. 90%) polskich połowów stanowią połowy bałtyckie ze względu na nikłą flotę dalekomorską. Ogólnie połowy ulegają stopniowemu zmniejszaniu na skutek limitów, złomowania kutrów i łodzi, a także ograniczania łowisk.

    Podstawą polskiego rybołówstwa tradycyjnie jest dorsz (Rys. 1.), choć łowi się go zaledwie 10%. Od lat utrzymujemy się na stałym poziomie w związku z limitami (12-18 tys. ton) i okresem ochronnym (2-4,5 miesiąca) w okolicach maja do września. W latach 2001-2003 łowiliśmy 21,1% bałtyckich dorszy, więc w przyszłości ograniczenia mogą się zmniejszyć nawet do 28 tys. ton.

    Rybacy najwięcej dostarczają szprotów (54%) (Rys. 2.). Ich liczba wzrosła od 1992 roku ponad trzykrotnie. Mieliśmy 26,4% udziału w ich połowie, więc będziemy mieli prawo do odłowu 71-79 tys. ton.
    Śledzie (Rys. 3.) stanowią 17% polskich i 20,14% bałtyckich połowów. Przyszłe limity będą kształtować się na wysokości 42-48 tys. ton, choć wątpliwe jest ich wykorzystanie, ponieważ w porównaniu z rokiem 1992. łowimy połowę.

    Stornie, zwane popularnie flądrami (Rys.4.), są poławiane jako 8% ogólnych połowów. Nie podlegają limitom Międzynarodowej Komisji Rybołówstwa Morza Bałtyckiego, ale z powodu dużych błędów statystycznych przewiduje się połowy na 4,5-5,3 tys. ton. Jest to dużo mniej niż aktualnie łowimy, z tendencją zwyżkową spowodowaną bezczynnością rybaków w okresie ochronnym dorsza.

    Pozostałe 11% to ryby bałtyckie (leszcze 1%, płocie 1%, inne 2%) oraz pochodzące z innych akwenów (karmazyny 2%, kryle 3%, ostroboki 1%, inne 1%). (Wykres 1.)
    W sumie na Bałtyku łowimy ok. 110-160 tys. ton ryb, na pozostałych morzach i oceanach 12-19 tys. ton (głównie Atlantyk antarktyczny i płn.-wsch.). Jest to jednak zaledwie połowa połowów z lat ’80-tych. 7, 8, 11
    [Załącznik 4. i 5.]

    [rs-ads block=”W środku”]

    4. Tendencje zmian i ich uwarunkowania

    4.1. Warunki naturalne

    Bałtyk jest płytkim morzem szelfowym o powierzchni 422 tys. km2 i objętości 21,7 tys. km3. Jego linia brzegowa wynosi 15 tys. km, z czego na Polskę przypada 788 km (5,2%).
    Do jego zlewiska należy 14 państw, w tym nasze zlewisko jest jednym z sześciu największych. Fauna i flora ma dużo mniejsze rozmiary niż ich oceaniczni kuzyni, co jest spowodowane niską temperaturą wody i małym zasoleniem (Mapa 3.). Z niego czerpiemy większość naszych połowów. 6

    Polskie rybołówstwo morskie na przełomie XX i XXI wieku Mapa 3. Zasolenie wód Bałtyku źródło oprac. własne na podstawie Żmudziński Ludwik, Świat zwierzęcy Bałtyku
    Mapa 3. Zasolenie wód Bałtyku źródło oprac. własne na podstawie Żmudziński Ludwik, Świat zwierzęcy Bałtyku

    Na przestrzeni ’60-’90-tych lat nastąpiły niekorzystne zmiany w stanie zanieczyszczenia Bałtyku. Są one skutkiem odprowadzania poprzez atmosferę i rzeki toksycznych substancji z powierzchni krajów nadmorskich, w tym również Polski. W 1992 roku dostarczyliśmy 4,2 km3 ścieków, a 88% długości naszych rzek nie mieściło się w klasyfikacji czystości. Budując małe oczyszczalnie w miasteczkach i wsiach powoli zmniejsza się ilość ścieków nieoczyszczonych i oczyszczonych tylko mechanicznie. Jednak nadal jesteśmy największym producentem odpadów rolniczych (nawozy sztuczne, środki ochrony roślin, źle zagospodarowana gnojownica z ferm) w zlewisku Bałtyku, chociaż w przeliczeniu na osobę nie wypadamy najgorzej. Także ze wzrostem rozwoju przemysłu (zwłaszcza na Śląsku) i miast zwiększyła się ilość odpadów poprzemysłowych i komunalnych. Do wody trafiało rocznie wiele metali ciężkich, ok. 9 tys. ton soli i ok. 200 tys. ton azotu.12 (Wykres 2.)

    Polskie rybołówstwo morskie na przełomie XX i XXI wieku Wykres 2. Zanieczyszczenie Bałtyku związkami azotu i fosforu w 1996 r.
    Wykres 2. Zanieczyszczenie Bałtyku związkami azotu i fosforu w 1996 r.

    Szwecja zaproponowała nam nawet umorzenie części zadłużenia zagranicznego, jeżeli zwiększymy nakłady na ochronę czystości wód.

    [rs-ads block=”W środku”]

    Większość szkodliwych związków nie rozkłada się, a niektóre odkładają się i kumulują w tkance tłuszczowej wraz z wyższym poziomem łańcucha pokarmowego np. typu DDT, dziś zakazane w wielu krajach, ale kiedyś powszechnie stosowane. Przy odpowiednim stężeniu jest śmiertelne i znacznie może zmniejszyć daną populację. Na szczęście, na dzień dzisiejszy stężenie DDT w Bałtyku nie przekracza norm, w wyniku czego, Światowa Organizacja Zdrowia dopuściła bałtyckie zasoby do celów spożywczych.

    Niebezpieczeństwo skażenia ropą naftową i jej pochodnymi jest stosunkowo niewielkie, ponieważ złoża bałtyckie Polska rozpoczęła eksploatować jako pierwsza, ale w bardzo niedużym stopniu (ok. 2% rocznego zapotrzebowania). Wszelkie nielegalne wylewanie takich produktów ze statków jest wyłapywane przez powietrzny monitoring Urzędu Morskiego. Jedynym terenem, gdzie ewentualnie można spotkać się z ropą są kanały portów.

    Od 1965 roku obserwuje się pustynnienie strefy dennej części morza. (Rys. 5.) Z powodu braku tlenu i wzrostu poziomu siarkowodoru następuje zanik dużych organizmów zwierzęcych. Ten proces pogłębia eutrofizacja, czyli użyźnianie wody fosforanami i azotanami oraz następujący później rozwój fitoplanktonu, który opadając na dno i rozkładając się, zużywa zgromadzony tam tlen. Dodatkowo w zatokach występuje zmniejszenie dostępności światła i związane z nim skrócenie: strefy roślinności przybrzeżnej i długości życia fauny i flory. Te zmiany są widoczne dla ogółu społeczeństwa, gdy zamykane są popularne kąpieliska i plaże. Nasilenie wszystkich tych zjawisk jest również spowodowane małą wymianą wód Bałtyku z Morzem Północnym i Oceanem Atlantyckim i wąskim ich połączeniem przez cieśniny Kattegat i Skagerrak, co czyni z naszego akwenu morze śródziemne.

    Polskie rybołówstwo morskie na przełomie XX i XXI wieku Rys. 5. Rozkład siarkowodoru i martwych obszarów przydennych w Morzu Bałtyckim w latach 1965-1973, źródło opracowanie własne na podstawie Łomniewski Kazimierz, Mańkowski Władysław, Zaleski Jerzy, Morze Bałtyckie
    Rys. 5. Rozkład siarkowodoru i martwych obszarów przydennych w Morzu Bałtyckim w latach 1965-1973, źródło opracowanie własne na podstawie Łomniewski Kazimierz, Mańkowski Władysław, Zaleski Jerzy, Morze Bałtyckie

    Bardzo duże połowy dorszy (120 tys. ton rocznie), śledzi (90 tys. ton) w latach ’80-tych i szprota (150 tys. ton) obecnie oraz zanieczyszczenie Bałtyku znacznie zmniejszyły możliwości rozrodu tych gatunków. Zbyt często odławia się osobniki małe i nieprzydatne do przetwórstwa (np. dorsz poniżej 40 cm), a tym samym niedojrzałe płciowo, uniemożliwiając im odbycie choćby jednego tarła. Dlatego wprowadzono limity połowów, okresy i obszary ochronne dla rozmnażania, a nawet regulację oczek w sieciach (na 2006 rok 110 cm). Naukowcy przewidują, że już kilkuletnie duże zmniejszenie połowów mogłoby odbudować liczebność i strukturę wieku ławic. Jest to dziś niekorzystne dla przeciętnego rybaka, który przez część roku nie może łowić. Dostaje on 10,9-27,2 tys. zł (w zależności od wielkości statku), ale w przyszłości będzie miał po co zarzucać sieci. Mimo to trzeba mieć świadomość, że szara strefa połowów np. dorszy i łososi jest dwukrotnie wyższa niż oficjalne statystyki. 1, 7, 11

    [rs-ads block=”W środku”]

    4.2. Prawo międzynarodowe

    Dnia 29. 07. 1994 roku Polska podpisała Konwencję ONZ o Prawie Morza z dnia 10. 12. 1982 roku z Monte Bay. Zgodnie z nią uzyskaliśmy 12-sto milową strefę morza terytorialnego włączoną do granic państwa, gdzie obce statki mają prawo do nieszkodliwego przepływu, ale pod widoczną banderą. Następne 12 mil morskich nazywa się strefą przyległą, gdzie jednostka pływająca może zostać przez nas skontrolowana. Ponadto otrzymaliśmy wyłączną strefę ekonomiczną (200 mil morskich od brzegu – Mapa 4.).

    Polskie rybołówstwo morskie na przełomie XX i XXI wieku Mapa 4. 200-milowe strefy wpływów ekonomicznych w Europie źródło: opracowanie własne na podstawie: Ludynia Władysław, "Polskie rybołówstwo morskie",
    Mapa 4. 200-milowe strefy wpływów ekonomicznych w Europie źródło:
    opracowanie własne na podstawie: Ludynia Władysław, „Polskie rybołówstwo
    morskie”,

    Na tym terenie mamy prawo do:

    • badań naukowych
    • eksploatacji zasobów zwierzęcych, roślinnych i mineralnych
    • ochrony tych zasobów
    • eksploatacji i ochrony wody, dna morskiego i innych obiektów (np. wraków)
    • inwestycji gospodarczych
    • sądownictwa w sprawach dotyczących naszych uprawnień.

    W tej strefie również obowiązuje wolność przepływu, a także korzystania z kabli i rurociągów podmorskich. Wprowadzenie stref skutkuje zmniejszeniem liczby ogólnie dostępnych łowisk i wzięciem wyłącznej odpowiedzialności za wszelkie procesy zachodzące na naszym obszarze morskim.

    Na podstawie tej Konwencji krajowy instytut rybacki określa co roku wielkość zasobów i dopuszczalność połowu wszystkich gatunków na danym terenie. Gdybyśmy nie byli w stanie wykorzystać ustalonych przydziałów, możemy zawrzeć umowę dwustronną z innym krajem na, ściśle określone co do liczby i gatunku, połowy w strefie ekonomicznej. Jesteśmy zobowiązani do współpracy z innymi państwami nadbałtyckimi w sprawach rybołówstwa ze względu na śródziemny charakter Bałtyku, na którym posiadamy strefę. Konwencja nakazuje nam również współpracę z krajami, na terenie których występują wspólne stada. Poza tym mamy określać wielkość zasobów morskich i chronić je jako „wspólne dziedzictwo ludzkości”. Zgodnie z tą Konwencją i traktatem akcesyjnym z dnia 1. 05. 2004 roku, naukowcy Morskiego Instytutu Rybackiego ustalają maksymalne dostępne limity połowów, natomiast ograniczenia narzuca ostateczne Rada Ministrów ds. Rolnictwa i Rybołówstwa Unii Europejskiej kierując się przyszłością zasobów, stanem gospodarki poszczególnych państw i względami społecznymi. 4

    [rs-ads block=”W środku”]

    Kolejnymi ważnymi dokumentami są: Konwencja Gdańska (z 1973 roku) o ochronie zasobów rybnych oraz I (22. 03. 1974 r.) i II (9. 04. 1992 r.) Konwencja Helsińska normująca przepisy o ochronie środowiska i Morza Bałtyckiego. Podpisując ją dnia 8. 10. 1999 roku Polska zobowiązała się do:

    • zakazu używania i eliminacji zanieczyszczeń wywołanych głównie przez: DDT, DDE, DDD, PCB, PCT i pestycydami (m. in. związki kadmu, selenu, rtęci, ołowiu, chloroform, nitrofen)
    • zapobieganiu zatapiania statków, wyrzucania z nich ścieków sanitarnych (wyjątkiem ratowania życia na morzu), zrzutów olejów i ścieków przemysłowych
    • współpracy naukowej i technologicznej między sygnatariuszami
    • oczyszczania ścieków przynajmniej biologicznie, na tyle, aby nie powodowały pogorszenia się higieny i poziomu tlenu w Bałtyku
    • stałego monitoringu naszej strefy.

    Umowy te są uzupełnieniem Konwencji o Prawie Morza dla obszaru Bałtyku. Zmuszają państwa do dbałości o przyszłe zasoby morskie i do międzynarodowej współpracy. 3

    4.3. Sytuacja gospodarcza Polski, decyzje polityczne

    Na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego można stwierdzić, że udział rybołówstwa i przetwórstwa rybnego w całkowitej wartości handlu rolno-spożywczego jest duży (w 2001 roku import wynosił 10%, a eksport 12%).

    Zastanawiające jest, że przywozimy do kraju głównie surowe ryby (93%) dla rodzimych przetwórni, co nie stanowi konkurencji dla naszych rybaków, a produkty przetworzone traktujemy jako poboczne. Średnio import kształtował się na poziomie 255 tys. ton i powoli rósł (1996-2000 o 21%) aż do 2002 roku.

    Wtedy, na skutek redukcji limitów połowowych, nastąpił gwałtowny wzrost o 50-100%, i tak bardzo wysokich, cen detalicznych i spadek spożycia ryb w Polsce. Dla naszych zakładów sprowadzamy przede wszystkim śledzie i makrele (65%) na marynaty, salinaty i konserwy, a także ostatnio modne ryby pacyficzne: mintaja i morszczuka. Naszymi głównymi dostawcami mrożonych i świeżych ryb są: Norwegowie, Holendrzy i Rosjanie (wykres. 3.), a filetów i tuszy: również Norwegowie, Chińczycy, Rosjanie, Peruwiańczycy i Irlandczycy (wykres 4).

    W eksporcie ok. 65% zajmuje reeksport przetworów. Większość polskich ryb solonych i wędzonych trafia na rynki niemieckie, duńskie i szwedzkie.
    Natomiast konserwy najchętniej kupują Niemcy, Holandia, Czechy, Węgry, Rumunia i Austria (Wykres 5.).

    Wykres 5. Eksport konserw w roku 2001
    Wykres 5. Eksport konserw w roku 2001

    [rs-ads block=”W środku”]

    Wywóz ryb nieprzetworzonych jest bardzo mały (w 2001 roku zaledwie 12,5 tys. ton surowych i 12,6 tys. ton filetów) i trafia głównie do Europy Zachodniej. W latach ’90-tych wartość eksportu przewyższała wartość importu, ale w latach 1997-1998 i od 2000 roku występuje sytuacja odwrotna. Spowodowane jest to wysokim kursem złotego i podwyżką cen importowych.
    Pomysłem Ministerstwa Rolnictwa na zaradzenie tej sytuacji jest restrukturyzacja sektora poprzez m. in.:

    • redukcję floty połowowej według stanu technicznego i wieku za odszkodowaniem aż do stanu pozwalającego utrzymać zasoby na Bałtyku na stałym poziomie
    • wzrost konkurencyjności w rybołówstwie i przetwórstwie
    • kładzenie większego nacisku na hodowle ryb słodkowodnych
    • zarybianie rzek, jezior i morza
    • dogodne prawodawstwo (np. zwolnienie z podatku VAT i akcyzy na paliwo dla łodzi, kutrów i statków)
    • dopłaty do np. kredytów inwestycyjnych, na skup i magazynowanie ryb.

    Oprócz budżetu państwa, środki na te cele daje europejski FIFG w ramach projektu „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006” (łącznie 281,9 mln €). 1, 10

    5. Polskie rybołówstwo morskie na tle rybołówstwa światowego

    W porównaniu z innymi krajami Polska ma niewielki udział w światowych połowach, który co roku od 1985. obniża się: w 1990 roku było to ok. 0,5%, obecnie ok. 0,13%. Dział rybołówstwa nie rozwija się tylko cofa, ponieważ łowimy głównie na Bałtyku (91%) oraz nie mamy technicznych możliwości połowu w innych rejonach świata. Dorównanie takim potentatom jak Chiny, które maja największy udział w światowych połowach, wydaje się niemożliwy. Mimo rybackich tradycji, nie mamy takiego zaplecza kapitałowego, ludzkiego czy przemysłowego, aby tak jak oni w 20 lat zdobyć duże znaczenie na arenie międzynarodowej. Ponadto na rynku krajowym nie ma wielkiego popytu na ryby. Spowodowane jest to bardzo wysokimi cenami w porównaniu do przeciętnych zarobków i do cen mięsnych produktów białkowych. 1

    Udział polskiego rybołówstwa w połowach światowych ilustruje poniższa tabela:

    Państwo 1990 1997 Na 1 mieszk. w kg (1997) Udział w połowach światowych w % (1997)
    Chiny

    6654

    15722

    12,6

    16,8

    Peru

    6869

    7870

    323,0

    8,4

    Japonia

    9550

    5882

    46,7

    6,3

    USA

    5555

    5010

    18,7

    5,4

    Rosja

    7554

    4662

    31,7

    5,0

    Norwegia

    1603

    2857

    648,0

    3,1

    Islandia

    1505

    2206

    8170,0

    2,4

    Francja

    610

    542

    9,3

    0,6

    Polska

    471

    367

    9,5

    0,4

    Tabl. 1. Światowe połowy ryb morskich (w tys. ton)

    [rs-ads block=”W środku”]

    a roczne spożycie ryb na 1 mieszkańca przedstawia się następująco:

    Dania 45,6 Irlandia 10,7
    Portugalia 39,8 Francja 9,0
    Japonia 37,2 Nowa Zelandia 8,6
    Norwegia 29,1 Włochy 8,1
    Hiszpania 25,4 Kanada 7,2
    Szwecja 17,4 USA 7,1
    Wielka Brytania 15,0 b. RFN 6,4
    Belgia i Luksemburg 11,8 Polska 6,1

    Tabl. 2. Roczne spożycie ryb na 1 mieszkańca na świecie w 1987 r.

    6. Podsumowanie

    Ryby są źródłem białka, tłuszczu i witamin. Pełnowartościowe białko ryb jest dobrze przyswajalne przez człowieka. Szczególnie zalecane przez dietetyków są ryby morskie. Nic też dziwnego, że od wieków ryby stanowią podstawę wyżywienia szczególnie w krajach, w których panują niesprzyjające warunki do rozwoju rolnictwa.
    W Polsce spożycie ryb jest niestety zbyt małe (ok. 6 kg na jednego mieszkańca rocznie w roku 2005, a w 1980 – 23,5 kg). Powodów jest kilka:

    • niewielkie połowy w wodach Bałtyku
    • brak dalekomorskiej floty przystosowanej do połowu i przetwórstwa ryb
    • zbyt wysokie ceny ryb i przetworów rybnych na krajowym rynku w relacji do dochodów ogółu społeczeństwa
    • odmienne tradycje kuchni polskiej.

    Rozwój rybołówstwa i znaczne zwiększenie spożycia ryb morskich jest w naszym kraju ze wszech miar wskazany. Aby mógł jednak nastąpić, należałoby spełnić określone warunki:

    • radykalnie zmniejszyć zanieczyszczenie wód Bałtyku poprzesz obniżenie ilości substancji szkodliwych
    • przestrzeganie okresów ochronnych i wielkości połowów
    • zwiększenie środków na ochronę środowiska
    • współpraca naukowo-techniczna między państwami w zlewisku Morza Bałtyckiego w zakresie ochrony środowiska
    • modernizacja i odnowa floty rybackiej oraz budowa nowoczesnych trawlerów mogących łowić na wodach międzynarodowych
    • ochrona i rozwój rybołówstwa przybrzeżnego
    • modernizacja portów i przystani rybackich
    • unowocześnienie istniejącej infrastruktury portowej.

    Jednocześnie należy dążyć do zachowania istniejących przystani rybackich jako integralnych elementów dziedzictwa kulturowego, zależnych od rybołówstwa przybrzeżnego, a mogących przyczynić się do ich rozwoju.

    [rs-ads block=”W środku”]

    Dużą nadzieją na rozwój rybołówstwa morskiego w Polsce jest integracja z Unią Europejską, szczególnie w zakresie nowych technologii połowu i przetwórstwa rybnego.
    Miejmy nadzieję, że korzystając z pomocy Unii Europejskiej polskie rybołówstwo morskie na przestrzeni najbliższych lat dorówna standardom unijnym.

    Polskie rybołówstwo morskie na przełomie XX i XXI wieku — tendencje zmian i ich uwarunkowania – bibliografia:

    1. Dudek Edward, Wójcik Jan, „Geografia 3. Podręcznik dla gimnazjum”, Wrocław 2001, Wydawnictwo Edukacyjne „Wiking”
    2. Kapitanat Portu Darłowo
    3. Konwencja Helsińska 1992
    4. Konwencja z Montego Bay 1982
    5. Ludynia Władysław, „Polskie rybołówstwo morskie”, Warszawa 1984, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne
    6. Łomniewski Kazimierz, Mańkowski Władysław, Zaleski Jerzy, „Morze Bałtyckie”, Warszawa 1975, Wydawnictwo PWN
    7. Morski Instytut Rybacki w Gdyni
      1. Morska gospodarka rybna w 2003 r.
      2. Morska gospodarka rybna w 2004 r.
      3. Morska gospodarka rybna w 2005 r.
    8. „Rocznik statystyczny”, GUS
    9. Rudnicki Andrzej, „Ryby wód polskich atlas” Warszawa 1989, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne
    10. Sektorowy Program Operacyjny „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006” Ministerstwa Rolnictwa
    11. Serwis Polskiej Gospodarki Morskiej www.portalmorski.pl
    12. Wielka Encyklopedia PWN tom 21, edycja 2005
    13. Żmudziński Ludwik, „Świat zwierzęcy Bałtyku”, Warszawa 1974, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne

    Polskie rybołówstwo morskie na przełomie XX i XXI wieku — tendencje zmian i ich uwarunkowania – spis fotografii, map, wykresów i rysunków:

    1. Fot. 1. Kuter rybacki z portu Darłowo źródło: Katarzyna Przybył, 25. 08. 2006 r.
    2. Mapa 1. Podział Morza Bałtyckiego na akweny (wg K. Łomniewskiego) źródło: opracowanie własne na podstawie: Łomniewski Kazimierz, Mańkowski Władysław, Zaleski Jerzy, „Morze Bałtyckie”, Warszawa 1975, Wydawnictwo PWN
    3. Mapa 2. Najważniejsze porty międzynarodowe i rybackie. źródło: opracowanie własne na podstawie: Dudek Edward, Wójcik Jan, „Geografia 3. Podręcznik dla gimnazjum”, Wrocław 2001, Wydawnictwo Edukacyjne „Wiking”
    4. Mapa 3. Zasolenie wód Bałtyku źródło: opracowanie własne na podstawie: Żmudziński Ludwik, „Świat zwierzęcy Bałtyku”, Warszawa 1974, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne
    5. Mapa 4. 200-milowe strefy wpływów ekonomicznych w Europie źródło: opracowanie własne na podstawie: Ludynia Władysław, „Polskie rybołówstwo morskie”, Warszawa 1984, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne
    6. Wykres 1. Procentowy udział poszczególnych gatunków w polskich połowach źródło: opracowanie własne na podstawie: Sektorowy Program Operacyjny „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006” Ministerstwa Rolnictwa
    7. Wykres 2. Zanieczyszczenie Bałtyku związkami azotu i fosforu w 1996 źródło: opracowanie własne na podstawie: Dudek Edward, Wójcik Jan, „Geografia 3. Podręcznik dla gimnazjum”, Wrocław 2001, Wydawnictwo Edukacyjne „Wiking”
    8. Wykres 3. Importerzy ryb mrożonych i świeżych w roku 2001 w procentach źródło: opracowanie własne na podstawie: Sektorowy Program Operacyjny „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006” Ministerstwa Rolnictwa
    9. Wykres 4. Importerzy filetów i tuszy w roku 2001 w procentach źródło: opracowanie własne na podstawie: Sektorowy Program Operacyjny „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006” Ministerstwa Rolnictwa
    10. Wykres 5. Eksport konserw w roku 2001. źródło: opracowanie własne na podstawie: Sektorowy Program Operacyjny „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006” Ministerstwa Rolnictwa
    11. Rys.1. Dorsz źródło: opracowanie własne na podstawie: Rudnicki Andrzej, „Ryby wód polskich atlas” Warszawa 1989, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne
    12. Rys.2. Szprot źródło: opracowanie własne na podstawie: Rudnicki Andrzej, „Ryby wód polskich atlas” Warszawa 1989, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne
    13. Rys.3. Śledź źródło: opracowanie własne na podstawie: Rudnicki Andrzej, „Ryby wód polskich atlas” Warszawa 1989, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne
    14. Rys.4. Stornia źródło: opracowanie własne na podstawie: Żmudziński Ludwik, „Świat zwierzęcy Bałtyku”, Warszawa 1974, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne
    15. Rys.5. Rozkład siarkowodoru i martwych obszarów przydennych w Morzu Bałtyckim w latach 1965-1973 źródło: opracowanie własne na podstawie: Łomniewski Kazimierz, Mańkowski Władysław, Zaleski Jerzy, „Morze Bałtyckie”, Warszawa 1975, Wydawnictwo PWN
    16. Tabl. 1. Światowe połowy ryb morskich (w tys. ton) źródło: opracowanie własne na podstawie: Dudek Edward, Wójcik Jan, „Geografia 3. Podręcznik dla gimnazjum”, Wrocław 2001, Wydawnictwo Edukacyjne „Wiking”
    17. Tabl. 2. Roczne spożycie ryb na 1 mieszkańca na świecie w 1987 r. źródło: opracowanie własne na podstawie: Laurosse, „Encyklopedia dla młodzieży memo junior”, Warszawa 1994, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”

    [rs-ads block=”W środku”]

    Polskie rybołówstwo morskie na przełomie XX i XXI wieku — tendencje zmian i ich uwarunkowania – załączniki:

    1. Załącznik 1. Flota połowowa, Średni wiek i tonaż statków źródło: MIR
    2. Załącznik 2. Światowe połowy ryb morskich (w tys. ton) źródło:„Rocznik Statystyczny 1998”, GUS, Warszawa 1998
    3. Załącznik 3. Specjalizacje polskich portów międzynarodowych źródło: opracowanie własne na podstawie: Dudek Edward, Wójcik Jan, „Geografia 3. Podręcznik dla gimnazjum”, Wrocław 2001, Wydawnictwo Edukacyjne „Wiking”
    4. Załącznik 4. Połowy bałtyckie według gatunków ryb w latach 1999-2001 (w tonach) źródło: Sektorowy Program Operacyjny „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006” Ministerstwa Rolnictwa
    5. Załącznik 5. Wykorzystanie limitów połowowych w latach 1990-2001 (w tys. ton) źródło: statystyki Międzynarodowej Komisji Rybołówstwa Morza Bałtyckiego

    Załącznik 1.

    Flota połowowa

    Typ łodzi

    1980

    1991

    2001

    2002

    2003

    2004

    2005

    Razem

    641

    31

    1423

    1426

    1408

    1382

    975

    Dalekomorska

    126

    18

    13

    8

    8

    3

    Kutrowa

    515

    422

    413

    415

    409

    398

    249

    Łodziowa

    992

    998

    991

    976

    723

    Załącznik 2.

    Średni wiek i tonaż statków (w tys. BRT/RT)

    Typ łodzi

    2001

    2002

    2003

    2004

    2005

    Razem

    23,5

    24,1

    24,4

    25,1

    25,8

    Dalekomorska

    22,9

    23,8

    25,7

    26,0

    25,3

    Kutrowa

    33,7

    34,6

    35,6

    36,5

    37,4

    Łodziowa

    18,6

    19,2

    20,4

    21,8

    Typ łodzi

    2001

    2002

    2003

    2004

    2005

    Razem

    93,1

    75,3

    57,8

    59,3

    31,5

    Dalekomorska

    59,8

    41,0

    20,6

    20,9

    6,1

    Kutrowa

    33,3

    34,3

    33,8

    33,0

    21,0

    Łodziowa

    3,4

    5,3

    4,4

    [rs-ads block=”W środku”]

    Załącznik 3.

    Specjalizacje polskich portów międzynarodowych

    Port Specjalizacja
    Gdynia Węgiel, koks, drobnica, towary masowe, zboża (ok. 50%); kontenery (ok. 96%)
    Gdańsk Paliwa: węgiel, koks i płynne (ok. 80% wszystkich paliw płynnych); towary masowe: siarka (ok. 70%)
    Szczecin-
    Świnoujście
    Węgiel kamienny, koks, towary masowe, drobnica, ruda żelaza (ok. 100%), transport pasażerski,

    Załącznik 4.

    Połowy bałtyckie według rejonów połowowych i gatunków ryb w latach 1999-2001 (w tonach)

    Gatunki ryb: 1999 2000 2001
    Dorsze 26 580 22 120 21 992
    Śledzie 19 229 24 516 37 611
    Szproty 71 705 84 324 85 757
    Łososie 118 125 156
    Płastugi 5 787 5 601 6 725
    Trocie 385 579 529
    Węgorze 226 172 163
    Ryby zalewowe 3 992 3 671 3 266
    Inne morskie 73 43 354
    Ogółem połowy bałtyckie 128 095 141 151 156 553

    Załącznik 5.

    Wykorzystanie limitów połowowych w latach 1990-2001 (w tys. ton):

    1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
    Dorsze
    Kwota 43 503 34 450 21 100 8 440 12 660 25 320 34 795 38 000 32 490 26 586 22 155 22 155
    Połowy 28 730 25 748 13 314 8 900 14 426 25 001 34 856 31 659 25 778 26 580 22 120 21 992
    % 66 75 63 105 114 99 100 83 79 100 100 99
    Śledzie
    Kwota 90 395 90 000 81 000 118 800 121 800 121 800 121 800 121 800 116 800 90 870 84 560 61 420
    Połowy 60 919 45 991 52 864 50 833 49 111 45 676 31 246 28 939 21 873 19 229 24 516 37 611
    % 67 51 65 43 40 38 26 24 19 21 29 61
    Łososie
    Kwota 170 230 181 157 132 118 109 114 118 139 147
    Połowy 568 350 462 191 160 133 125 110 114 118 125 156
    % 206 201 106 102 101 106 101 100 100 90 106
    Szproty
    Kwota 43 000 43 000 76 000 87 400 172 800 120 000 110 000 130 200 110 200 80 750 92 600 81 720
    Połowy 14 299 23 200 30 127 33 700 44 556 46 182 77 472 105 298 59 090 71 705 84 324 85 757
    % 33 54 40 39 26 38 70 81 54 89 91 105
    Inne
    Kwota 6 104 7 204 6 859 8 376 8 247 12 950 11 006 10 973 10 289 10 453 10 066 11 037
    Połowy 6 104 7 204 6 859 8 376 8 247 12 577 11 006 10 973 10 289 10 453 10 066 11 037
    Razem
    Kwota 183 002 174 824 185 189 223 197 315 664 280 202 277 719 301 082 269 893 208 777 199 454 176 476
    Połowy 110 620 102 493 103 626 102 000 116 500 129 569 155 817 176 979 117 144 128 085 141 151 156 553
    % 60 59 56 46 37 46 56 59 43 61 71 89
  • XLVI olimpiada geograficzna 2019/2020

    XLVI olimpiada geograficzna 2019/2020

    XLVI olimpiada geograficzna 2019/2020 wystartowała. Na stronie Polskiego Towarzystwa Geograficznego opublikowano tematy na I etap i terminarz. Na napisanie swojej pracy macie czas przez całe wakacje aż do października. Powodzenia!

    Przejdź do interesującego Cię etapu olimpiady: Etap 1Etap 2Etap 3.

     

    XLVI olimpiada geograficzna 2019/2020 – etap 1

    A. Wpływ inwestycji transportowej na jakość życia w wybranej jednostce samorządu terytorialnego w Polsce
    B. Krajobraz miejscowości X jako zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym
    C. Rzeźba terenu a organizacja przestrzeni wybranej jednostki osadniczej
    D. Porównanie funkcji i struktury morfologicznej obszarów wiejskich w dwóch wybranych gminach w Polsce

    XLVI olimpiada geograficzna 2019/2020 – Terminarz etapu 1:

    • do 30 września — zgłoszenie listy uczniów do Komitetów Okręgowych
    • max. do 31 października — oddanie prac do Komisji Szkolnych
    • do 15 listopada — weryfikacja przez Komisje Szkolne i dostarczenie do Komisji Okręgowych: prac papierowych i w wersji elektronicznej, Kart Oceny Pracy, zgodami na przetwarzanie danych osobowych i zbiorczej listy zakwalifikowanych do II etapu

    Ocena prac I etapu i lista osób zakwalifikowanych do etapu II.

    [rs-ads block=”W środku”]

    TEMAT A  Wpływ inwestycji transportowej na jakość życia w wybranej jednostce samorządu terytorialnego w Polsce

    Wytyczne do wykonania pracy:

    1. Wybierz znaną Ci jednostkę samorządu terytorialnego (miasto, gminę wiejską lub miejsko-wiejską, powiat), w której dokonano znaczącej, Twoim zdaniem, inwestycji transportowej. W przypadku bardzo dużego miasta (powyżej 0,5 mln mieszkańców) może to być jego dzielnica. Scharakteryzuj położenie administracyjne i fizycznogeograficzne tej jednostki.
    2. Zbierz informacje na temat istniejącej na obszarze tej jednostki infrastruktury transportowej. Powinny to być zarówno elementy o charakterze liniowym (np. drogi), jak i punktowym (np. przystanki). Dla transportu samochodowego będą to przykładowo drogi różnego typu, mosty, wiadukty, estakady, sieć trakcyjna dla trolejbusów, dworce autobusowe, przystanki, parkingi (w tym parkingi park&ride oraz kiss&ride), dla szynowego – linie kolejowe, tramwajowe, metra, mosty/wiadukty kolejowe/tramwajowe, oraz stacje i przystanki. Mogą występować też elementy infrastruktury innych rodzajów transportu, np. lotniska, czy przystanki tramwajów wodnych lub porty. Pomocne w tym zakresie mogą okazać się: mapy drogowe i sieci kolejowej, mapy topograficzne, dane Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, właściwych zarządów dróg, dokumenty planistyczne samorządu powiatowego (np. strategie rozwoju) lub gminnego (w tym studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego), przedsiębiorstw transportowych i wykonujących określone inwestycje infrastrukturalne oraz innych instytucji.
    3. Wybierz ukończoną w ostatnich 10 latach znaczącą inwestycję transportową, która według Ciebie mogła mieć wpływ na jakoś życia mieszkańców w tej jednostce. Może być to np. budowa nowego mostu, estakady, drogi, linii tramwajowej, czy dużego parkingu, szczególnie w pobliżu miejsc użyteczności publicznej, pętli autobusowej/tramwajowej.
    4. Na podstawie zebranych informacji – z dokumentów i własnych obserwacji terenowych – opisz układ sieci transportowej w gminie przed inwestycją i po inwestycji. Wykonaj dokumentację kartograficzną i fotograficzną ilustrującą charakter i przekształcenia infrastruktury transportowej w tej jednostce związane z tą inwestycją. Możesz w tym celu wykorzystać mapy i/lub zdjęcia satelitarne z różnych lat (przed i po inwestycji).
    5. Na podstawie literatury przedmiotu określ, czym jest jakość życia. Wskaż elementy (składowe) jakości życia, na które może mieć wpływ inwestycja transportowa.
    6. Opisz, jak rozpatrywana inwestycja może wpływać na jakość życia mieszkańców. Zwróć uwagę, że nie zawsze ona musi przynosić pozytywny wpływ dla wszystkich mieszkańców.
    7. Oceń wpływ tej inwestycji na wybrane aspekty jakości życia mieszkańców, najlepiej wykorzystując odpowiednie dane i/lub przeprowadzając wywiady z mieszkańcami. Mogą to być np. dane o skróceniu czasu przejazdu, zwiększeniu liczby miejsc parkingowych, większej liczbie pasażerów np. na wydłużonej linii tramwajowej. Ciekawym rozwiązaniem może być stworzenie krótkiego kwestionariusza ankiety i poznanie za jego pomocą opinii mieszkańców i/lub przedstawicieli władz samorządowych o wpływie tej inwestycji na jakość ich życia. Weź pod uwagę, że na jakość życia składa się wiele elementów, nie tylko tych związanych bezpośrednio z korzystaniem z danej inwestycji transportowej.
    8. Nadaj swojej pracy tytuł wynikający ze specyfiki wybranego obszaru.

    [rs-ads block=”W środku”]

    Kryteria oceny pracy

    A. Trafność i uzasadnienie wyboru jednostki samorządu terytorialnego oraz sformułowania tytułu pracy i jego zgodność z treścią opracowania – 10 pkt
    B. Trafność doboru literatury i źródeł informacji, selekcja danych, dobór metod ich analizy i przetwarzania – 20 pkt
    C. Wnikliwość i poprawność opisów infrastruktury transportowej i jej zmian w wyniku wykonanej (oddanej) inwestycji – 15 pkt
    D. Umiejętność identyfikowania zależności oraz dokonywania ocen wpływu inwestycji na jakość życia mieszkańców, oraz formułowania wniosków – 10 pkt
    E. Zakres i poprawność dokumentacji graficznej – 20 pkt
    F. Formalna strona opracowania: poprawność językowa i ortograficzna, umiejętność zestawiania literatury i innych źródeł, przypisy, wykaz ilustracji i załączników, konstrukcja opracowania – 20 pkt
    G. Walory dodatkowe pracy według oceny nauczyciela / jurora – 5 pkt

    TEMAT B Krajobraz miejscowości X jako zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym

    Wytyczne do wykonania pracy:

    1. Wybierz miejscowość o powierzchni nie większej niż 15 km2, której krajobraz nosi ślady wyraźnych przekształceń środowiska, dokonanych na skutek działalności człowieka. W przypadku miasta może to być dzielnica lub osiedle.
    2. Opisz środowisko przyrodnicze tej miejscowości (dzielnicy, osiedla). Wyeksponuj najbardziej widoczne i charakterystyczne elementy oraz współzależności między nimi, ze szczególnym uwzględnieniem ukształtowania terenu, wód powierzchniowych i roślinności.
    3. Scharakteryzuj krótko zachodzące na tym obszarze procesy osadnicze i gospodarcze. Zwróć uwagę na warunki środowiskowe, które zachęciły człowieka do osadnictwa i podjęcia określonych sposobów użytkowania terenu. Wyodrębnij okresy najbardziej intensywnego przekształcania środowiska przyrodniczego.
    4. Opisz, na czym polegało przekształcanie środowiska naturalnego i które elementy zostały zmienione w największym stopniu. Wskaż, które formy działalności człowieka w największym stopniu zmieniły krajobraz naturalny i jego cechy.
    5. Wyszukaj i opisz przykłady działalności człowieka, które, choć zmieniły środowisko naturalne, nie zniszczyły harmonii krajobrazu i jego wartości estetycznych. Przedstaw także przykłady zmian negatywnych, zwłaszcza tych, w przypadku których stopień przekształceń osiągnął poziom degradacji krajobrazu. Wskaż działania człowieka (jeśli takie miały miejsce) na rzecz rekultywacji krajobrazu, przywracające jego dawne wartości.
    6. Oceń ogólną jakość krajobrazu na opisywanym obszarze i uzasadnij swoją opinię.
    7. Przy opracowywaniu tematu wykorzystaj informacje i materiały uzyskane z różnych źródeł (np. z literatury naukowej, z urzędu gminy, internetu, itp.). Wykorzystaj również samodzielnie zdobyte materiały, w oparciu o własne obserwacje terenowe lub wywiady. Zilustruj pracę odpowiednim materiałem graficznym (np. mapy, plany, szkice i fotografie).
    8. Nadaj swojej pracy tytuł wynikający ze specyfiki wybranego obszaru.

    [rs-ads block=”W środku”]

    Kryteria oceny pracy

    A. Trafność i uzasadnienie wyboru obszaru oraz sformułowania tytułu pracy i jego zgodność z treścią opracowania  – 10 pkt
    B. Poprawność merytoryczna, kompletność i spójność opisu środowiska przyrodniczego oraz procesów jego zagospodarowywania i przekształcenia – 15 pkt
    C. Celność doboru i sposób przedstawienia przykładów działalności człowieka i ich wpływu na krajobraz – 15 pkt
    D. Umiejętność formułowania wniosków i ocen, zasadność przytaczanej argumentacji – 15 pkt
    E. Zakres i poprawność dokumentacji graficznej – 20 pkt
    F. Formalna strona opracowania: poprawność językowa i ortograficzna, umiejętność zestawiania literatury i innych źródeł, przypisy, wykaz ilustracji i załączników, konstrukcja opracowania – 20 pkt
    G. Walory dodatkowe pracy według oceny nauczyciela / jurora – 5 pkt

     

    TEMAT C Rzeźba terenu a organizacja przestrzeni wybranej jednostki osadniczej

    Wytyczne do wykonania pracy:

    1. Wybierz jednostkę osadniczą typu wiejskiego lub miejskiego o powierzchni nie większej niż 15 km2, charakteryzującej się zróżnicowaną rzeźbą terenu, która wywarła wpływ na sposób zagospodarowania przestrzeni. W przypadku miasta może to być dzielnica lub osiedle.
    2. Opisz położenie fizycznogeograficzne oraz rzeźbę terenu wybranej jednostki osadniczej. W sposób szczególny uwzględnij stosunki wysokościowe, spadki terenu, wielkość i rozmieszczenie poszczególnych form rzeźby, ich genezę oraz związek z budową geologiczną i siecią hydrograficzną.
    3. Scharakteryzuj rozplanowanie poszczególnych elementów zabudowy, układ sieci drogowej oraz rozmieszczenie najważniejszych funkcji w stosunku do rzeźby terenu. Oceń związki pomiędzy cechami rzeźby a zagospodarowaniem terenu i lokalizacją określonych obiektów.
    4. Korzystając z różnych źródeł informacji, np. literatury naukowej, dawnych map, planów, danych urzędowych oraz wywiadów, wskaż najstarsze elementy zagospodarowania terenu i opisz ich lokalizację na tle ukształtowania powierzchni i innych komponentów środowiska przyrodniczego. Wskaż te cechy środowiska, które zdecydowały o pierwotnym wykorzystaniu przestrzeni i kierunkach rozwoju przestrzennego opisywanej jednostki. Jeśli powstała ona na skutek planowego procesu zabudowy (np. osiedle lub dzielnica miasta), oceń zasadność wyboru miejsca pod jego lokalizację i rozmieszczenia obiektów.
    5. Wskaż przykłady korzyści i ograniczeń dla gospodarki człowieka, wynikających z określonego ukształtowania terenu. Opisz sposoby pokonywania barier wynikających z ukształtowania terenu i wykorzystania fragmentów powierzchni o cechach niekorzystnych.
    6. Uzupełnij pracę właściwą dokumentacją graficzną w postaci map, planów, szkiców lub fotografii.
    7. Nadaj swojej pracy tytuł wynikający ze specyfiki wybranego obszaru.

    [rs-ads block=”W środku”]

    Kryteria oceny pracy

    A. Trafność i uzasadnienie wyboru obszaru oraz sformułowania tytułu pracy i jego zgodność z treścią opracowania – 10 pkt
    B. Poprawność merytoryczna, kompletność i spójność opisu rzeźby terenu oraz jej związku z innymi elementami środowiska – 15 pkt
    C. Celność opisu użytkowania terenu i procesów jego zagospodarowania oraz ich związku z cechami rzeźby – 15 pkt
    D. Umiejętność formułowania wniosków i ocen, zasadność przytaczanej argumentacji – 15 pkt
    E. Zakres i poprawność dokumentacji graficznej – 20 pkt
    F. Formalna strona opracowania: poprawność językowa i ortograficzna, umiejętność zestawiania literatury i innych źródeł, przypisy, wykaz ilustracji i załączników, konstrukcja opracowania – 20 pkt
    G. Walory dodatkowe pracy według oceny nauczyciela / jurora – 5 pkt

    [rs-ads block=”W środku”]

    TEMAT D Porównanie funkcji i struktury morfologicznej obszarów wiejskich w dwóch wybranych gminach w Polsce

    Wytyczne do wykonania pracy:

    1. Wybierz dwie gminy wiejskie znajdujące się w Polsce różniące się położeniem względem miast. Jedną sąsiadującą z miastem i drugą bez takiego sąsiedztwa. Opisz lokalizację wybranych gmin.
    2. Zbierz informacje na temat funkcji (rolnicza, mieszkaniowa, przemysłowa, usługowa, w tym turystyczna, handlowa i inne) obszarów wiejskich w wybranych gminach. Wykorzystaj w tym celu dane zawarte w Banku Danych Lokalnych GUS (np. mieszkania oddane do użytkowania, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą wg sekcji PKD), dokumenty samorządu gminnego (w tym strategia rozwoju, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego) oraz własne obserwacje i wyniki wywiadów z mieszkańcami na temat ich pracy (funkcje osiedli określane są najczęściej na podstawie wykonywanych przez mieszkańców zawodów lub na podstawie struktury działalności gospodarczej).
    3. Zbierz informacje na temat struktury morfologicznej osiedli w wybranych gminach (rozdrobnienie działek siedliskowych, tradycyjna i nowa architektura, tradycyjna i nowa zabudowa mieszkaniowa, tradycyjna i nowa zabudowa rolnicza, tradycyjna i nowa zabudowa nierolnicza, tradycyjne i nowe kształty wsi). Wykorzystaj w tym celu własne obserwacje i aktualne mapy (np. mapy.geoportal.gov.pl) oraz dokumenty samorządu gminnego.
    4. Na podstawie zebranych informacji – z dokumentów i własnych obserwacji terenowych – porównaj dominujące funkcje i strukturę morfologiczną wybranych gmin. Wyjaśnij przyczyny zaobserwowanych różnic. Zwróć uwagę na związek struktury morfologicznej z funkcjami, jakie pełnią oraz na związek funkcji z położeniem wybranych gmin względem miasta, oraz głównych dróg transportowych.
    5. Wykonaj dokumentację kartograficzną i fotograficzną ilustrującą opisywane zjawiska. Zastosuj fotografie, mapy, szkice. Przedstaw za ich pomocą np. obszary pełniące różne funkcje (rolnicze, przemysłowe, usługowe), tradycyjne i nowe formy zabudowy, tradycyjne i nowe kształty wsi.
    6. Nadaj swojej pracy tytuł wynikający ze specyfiki wybranych obszarów.

    [rs-ads block=”W środku”]

    Kryteria oceny pracy

    A. Trafność i uzasadnienie wyboru gmin oraz sformułowania tytułu pracy i jego zgodność z treścią opracowania – 10 pkt
    B. Trafność doboru źródeł informacji, selekcja danych, wybór metod ich analizy i przetwarzania – 15 pkt
    C. Wnikliwość i poprawność opisów obszarów, ich funkcji i struktury morfologicznej oraz innych zjawisk związanych z tematem pracy – 15 pkt
    D. Umiejętność formułowania wniosków, identyfikowania związków między funkcjami obszarów wiejskich a ich strukturą morfologiczną oraz funkcjami a położeniem analizowanych gmin względem miast i głównych dróg transportowych – 15 pkt
    E. Zakres i poprawność dokumentacji graficznej – 20 pkt
    F. Formalna strona opracowania: poprawność językowa i ortograficzna, umiejętność zestawiania literatury i innych źródeł, przypisy, wykaz ilustracji i załączników, konstrukcja opracowania – 20 pkt
    G. Walory dodatkowe pracy według oceny nauczyciela / jurora – 5 pkt

     

     

    XLVI olimpiada geograficzna 2019/2020 – etap 2 okręgowy

    XLVI olimpiada geograficzna 2019/2020 – Terminarz etapu 2:

    • do 20 grudnia — weryfikacja prac pisemnych, publikacja listy uczniów dopuszczonych do zawodów okręgowych pisemnych
    • kolejne 5 dni roboczych — możliwość składania odwołań
    • do 5 stycznia — ostateczna lista zawodów okręgowych
    • 8 lutego — część pisemna zawodów okręgowych
    • 9 lutego — część ustna zawodów okręgowych

    XLVI olimpiada geograficzna 2019/2020 – etap 3 finały

    XLVI olimpiada geograficzna 2019/2020 – Terminarz etapu 3:

    • luty-marzec — weryfikacje prac pisemnych
    • do 15 marca — oficjalne wyniki etapu okręgowego i lista zakwalifikowanych do etapu centralnego
    • kolejne 5 dni roboczych — możliwość składania odwołań
    • 23-26 kwietnia — zawody finałowe w Gdyni
    • 29-31 maja — obóz szkoleniowo-kwalifikacyjny dla potencjalnych reprezentantów Polski
    • czerwiec/lipiec 2020 r. – VII Bałtycka Olimpiada Geograficzna w Suwałkach
    • sierpień 2020 r. – XVII Międzynarodowa Olimpiada Geograficzna w Stambule