W pierwszym skojarzeniu urbanizację widzimy jako proces tworzenia miasta, zagęszczenia ludzkiego odmiennego od wsi. Nie jest to mylne stwierdzenie, tylko nieco zubożone. Urbanizacja to całość procesów przestrzennych, ekonomicznych, ale również społecznych i kulturowych, które prowadzą do powstawania i rozwoju miast, zwiększenia ludności miejskiej lub żyjącej w “miejskim stylu”, a także odsetka tej ludności na tle kraju lub regionu. Powszechnie wyróżniamy 4 fazy urbanizacji.
Składowe urbanizacji
Jak widać, urbanizacja to powstawanie i rozrost miast, jak również zmiany mentalne ludności na linii wieś-miasto. Na przykład na wsi mieszkają osoby pochodzące z miast i pracujące poza rolnictwem, zaś osoby urodzone na wsi często przenoszą się do miast. Dlatego można wyróżnić kilka składowych tych procesów:
- urbanizacja demograficzna – przyrost rzeczywisty ludności miejskiej, wzrost odsetka ludności miejskiej
- ekonomiczna – wzrost liczby i odsetka pracowników zatrudnionych poza rolnictwem
- przestrzenna – ekspansja budowlana, powstawanie obszarów zurbanizowanych
- społeczna – spopularyzowanie miejskiego stylu życia
Fazy urbanizacji
Urbanizacja to proces bardzo złożony i wciąż ewoluujący. Z tego powodu mówi się o czterech głównych fazach (podział zaproponowany przez L.v. Klassena):
- Urbanizacja
- Suburbanizacja
- Dezurbanizacja
- Reurbanizacja
Przyjrzyjmy się im po kolei.
Urbanizacja to początkowo powolna, a potem szybka koncentracja ludności, przyjeżdżającej na stałe do miast. Mieszkańcy zasilają głównie szeregi pracownicze w rzemiośle (potem w przemyśle) i handlu. Zamieszkują obszary centralne, wyludniając jednocześnie wieś i daleką strefę zewnętrzną. W krajach wysoko rozwiniętych urbanizacja miała dwa punkty kulminacyjne — w czasie rewolucji przemysłowej w XIX wieku oraz rewolucji technicznej po 1945 roku.
Kolejne fale imigrantów ze wsi nie mogą już zmieścić się w ścisłym centrum, więc zasiedlają przedmieścia, skąd bierze się łacińska nazwa kolejnej fazy – suburbanizacji. Wśród głównych gałęzi przemysłu wciąż króluje przemysł i handel. U schyłku tej fazy powoli wyludnia się też centrum, przekształcane na miejsca pracy w usługach podstawowych, a zaludniają się dalsze obszary pomiędzy przedmieściami i wsią. Ułatwia to rozwój komunikacji publicznej i prywatnej.
Stąd już niedaleka droga do dezurbanizacji. W centrum mieszkają najubożsi mieszkańcy, stopniowo przeprowadzający się do silnie rozwijających się odległych obszarów i trochę na przedmieścia. W miejsce burzonych lub rewitalizowanych budynków powstają centra handlowo-usługowe. Najważniejsze dla gospodarki są usługi — podstawowe i zaawansowane, słabnie rola przemysłu.
Ostatnią fazą jest reurbanizacja. Początkowo ludność miejska ucieka na tereny wiejskie, najwięcej z terenów przedmieść. Jednak na koniec istnieje tendencja odwrotna — najbardziej wyludnia się najdalsza strefa, ale wieś i centrum zyskują nowych mieszkańców. W budżecie miejskim największe dochody pozyskiwane są z opodatkowania usług IV sektora.
Wraz z przechodzeniem przez poszczególne fazy zmieniają się także główne przyczyny urbanizacji. Początkowo są czynniki demograficzne i ekonomiczne. W suburbanizacji dochodzi powód przestrzenny, w kolejnej fazie znika czynnik demograficzne. Ostatecznie miasto kształtują przyczyny przestrzenne i społeczne.
This post is also available in:
English