Wielkie (i trochę mniejsze) odkrycia czy rekordy nie robiły się same. Zawsze stali za nimi konkretni, wyjątkowi ludzie. W odkryciach będę prezentować sylwetki tych mniej i bardziej znanych. Dzisiaj Mungo Park.

Dzieciństwo i młodość

Mungo urodził się 11 września 1771 roku pod Selkrik na południe od Edynburga, w Szkocji. Jego rodzice dzierżawili farmę, ale robili to dość dobrze, bo byli całkiem dobrze sytuowaną rodziną. Trzeba dodać, że rodziną dość liczną, bo liczącą trzynaścioro członków, a Mungo był siódmym z kolei dzieckiem.

Jako 14-latek pobierał nauki w Selkrik, u chirurga Thomasa Andersona. Zaprzyjaźnił się także z jego dziećmi — Aleksandrem i Allison, przyszłą żoną. Edukację kontynuował na Uniwersytecie Edynburskim, na kierunku medycyna i botanika. Dodatkowo studiował historię naturalną przez rok. Dyplom nauk medycznych uzyskał w styczniu 1793.

Pierwsze wakacje po ukończeniu uniwersytetu spędził w szkockich górach przy pracach botanicznych.

Będąc już pełnoprawnym lekarzem, zaciągnął się jako asystent chirurga na okręt płynący na Sumatrę. Na wyprawie nie próżnował, bo przywiózł z niej nowe gatunki roślin i ryb. Tym samym zaskarbił sobie uznanie w kręgach geograficznych.

Pierwsza podróż do Afryki

W 1790 roku Towarzystwo Afrykańskie wysłało na poszukiwania źródeł Nigru majora Daniela Houghtona, który niestety zmarł na Saharze. Po czterech latach do Towarzystwa zgłosił się 24-letni Mungo, który chciał dokończyć dzieło poprzednika.

Pierwszym etapem samotnej wyprawy było dotarcie do rzeki Gambia, która, jak wtedy sądzono, ma wspólne źródło z Nigrem. Było to w czerwcu 1975 roku. Dalej Mungo popłynął nią 200 mil w górę rzeki do punktu handlowego Pisania (dzisiaj Karantaba). Na początku grudnia, w towarzystwie dwóch przewodników, ruszył wgłąb lądu przez Senegal i dzisiejsze zachodnie Mali, zwane wtedy państwem Kaarta, zamieszkałe przez lud Bambara.

Na ile niebezpieczne było podróżowanie przez tereny afrykańskie, jest fakt, że Mungo został doszczętnie obrabowany, a potem przez 4 miesiące był trzymany w niewoli szejka Alego. Ostatecznie uciekł, wykorzystując panikę w obozie Arabów, kradnąc konia i kompas. Jako pierwszy Europejczyk dotarł do stolicy ludu Bambara, Segou, w lipcu 1796 roku. Szedł dalej jeszcze przez 80 mil do Silli. Niestety musiał zawrócić ze względu na kończące się zapasy. Powrót zabrał mu sporo czasu, bo zabłądził i dopiero po 300 milach trafił na drogę, którą przybył. Dodatkowo rozchorował się i spędził w Kamalii siedem miesięcy. Do Pisanii dotarł w czerwcu 1797 roku, a do domu zawitał na Gwiazdkę.

W rodzinnej Szkocji został uznany za zmarłego, więc jego powrót po 3 latach nieobecności i relacja z wyprawy wzbudziły sensację. Mimo iż dotarł tylko do górnego biegu rzeki, i tak poczytywano to za sukces. Szczególnie że dotychczas podejrzewano, że Niger skręca do Atlantyku, a nie płynie ze wschodu. Jego wspomnienia spisał Brian Edwards dwa lata później w książce “Travels in the Interior of Africa”, czyli Podróże we wnętrzu Afryki.

Mungo Park – życie rodzinne

W latach 1797-1803 Mungo prowadził spokojne, osiadłe życie lekarza. W 1799 roku ożenił się z sympatią z młodości, Allison Anderson, i przeprowadził się do Foulshiels. Dwa lata później nastąpiła ponowna przeprowadzka, do Peebles, bliżej Edynburga. W tym czasie otrzymał dwie propozycje wyjazdu do Australii, które nie wyszły.

Mungo Parka ciągnęła jednak wielka przygoda. Uczył się arabskiego od Marokańczyka, Sidi Ambaka Bubiego. W 1803 roku dostał posadę kierownika wyprawy do Nigru, nie doszła ona jednak do skutku. Znów przeprowadził się z powrotem do Foulshiels. Na podstawie analizy map wysnuł teorię, że rzeki Kongo i Niger łączą się. Przy kolejnej podróży postanowił wracać drogą wzdłuż rzeki Kongo.

Druga podróż do Afryki

Druga wyprawa była dużo lepiej zorganizowana i liczniejsza. Kierownikiem został Mungo, zastępcą jego przyjaciel lat dziecinnych i szwagier Aleksander, zespół tworzyło 35 osób cywilnych, 2 żeglarzy i porucznik Martyn. Wyruszono na koniec stycznia 1805 roku, do rzeki Niger dotarli w połowie sierpnia. Niestety nie wszystkim poszczęściło się — przeżyło zaledwie 11 osób, pozostali zmarli na dyzenterię i gorączkę.

Do Segou płynięto łodziami, tam wyprawa otrzymała zgodę lokalnego kacyka na dalszą eksplorację dziewiczego terenu. Śmierć nadal zbierała żniwo wśród podróżników — pod koniec października odszedł Aleksander Anderson. Pozostali przy życiu (Mungo, Martyn, 3 żołnierzy, przewodnik i 3 tragarzy) złączyli dwie łodzie w jedną, nazywając ją Joliba od pierwotnej nazwy rzeki. Drugi z przewodników, Isaaco, został wysłany z listem adresowanym do Anglii. Mungo opisywał swoją sytuację i obiecywał znaleźć źródła Nigru lub umrzeć próbując. Kalkulował, że powinien wrócić na wybrzeże oceanu pod koniec stycznia 1806 roku.

Mungo Park – zaginięcie

Po dostarczeniu listów Isaaco otrzymał zadania odnalezienia podróżników lub informacji o ich losach. W Sansandig odnalazł drugiego przewodnika, który kontynuował wyprawę Jolibą. Mungo Park minął Timbuktu i dotarł do terenów dzisiejszej Nigerii po przebyciu łącznie ok. 1000 mil. Na miejscu spotkał się z wrogością ludności tubylczej. Na szczęście posiadał znaczny zapas broni i amunicji, więc wszelkie ataki zostały odparte. Inne problemy, z którymi musieli się uporać to mała sterowność łodzi i progi rzeczne. Właśnie na progach w okolicy Bussy, ostatniego żeglownego punktu na rzece, Joliba utknęła na skałach i została zaatakowana. Nie widząc lepszego wyjścia z sytuacji, podróżnicy wskoczyli do rzeki, z której nurtów nigdy się nie wydostali. Jedynym ocalałym był jeden z niewolników, który zrelacjonował ostatnie chwile Mungo Parka i jego towarzyszy.

Poszukiwania

Issaco, a potem śledczy Lander, który weryfikował opowieść przewodnika, nigdy nie znaleźli dziennika Mungo Parka. Zachowały się fragmenty zapisków, które wysyłał w trakcie wyprawy.
W 1827 roku syn Munga, Thomas, w 15 lat po wyprawie Issaco, postanowił sprawdzić, czy ojciec nie dostał się do niewoli i być może nadal żyje. Zmarł w okolicach Bussy na gorączkę.

Allison Park zmarła w 1840 roku, a za rok śmierci Mungo przyjmuje się styczeń 1806. Badacz miał wtedy 35 lat.

Mungo Park – ciekawostki

• Jego imieniem nazwano wiele gatunków roślin np. masłorz Parka.
• Na część podróżnika ustanowiono medal Mungo Parka, sponsorowany przez Królewskie Szkockie Towarzystwo Geograficzne. Otrzymują go badacze i podróżnicy pracujący w szczególnie trudnych i niebezpiecznych warunkach eksploracji, np. Thor Heyerdahl za wyprawę Kon-Tiki.
• Książka z jego wspomnieniami została umieszczona w projekcie Gutenberga:
  • Travels in the Interior of Africa część 1
  • Travels in the Interior of Africa część 2
  • wspomnienia z drugiej podróży
  • Life and Travels of Mungo Park by Mungo Park

 

This post is also available in: Русский