Analfabetyzm na świecie

Dla większości, jeśli nie dla wszystkich, umiejętność czytania, pisania i wykonywania podstawowych obliczeń matematycznych, jest czymś naturalnym, oczywistym i robionym nieświadomie. Nie zawsze tak było, ale trudne lata nauki literek mamy dawno za sobą. Jednak są wciąż na świecie miejsca, gdzie młodzież i dorośli (wg statystyk powyżej 15. roku życia) nie potrafią przeczytać gazety. Analfabetyzm na świecie wciąż istnieje — zobaczmy gdzie i w jakim zakresie.

Zagmatwane statystyki analfabetyzmu

Każdy kraj ma inne kryteria dla uznania danej osoby za analfabetę. W jednych nie można nic umieć, inne biorą pod uwagę brak lub niskie wykształcenie (do 4 klas podstawówki). Dlatego nawet ktoś po studiach wyższych może zostać uznany w statystyce za niewyedukowanego, jeśli dany kraj nie uzna jego dyplomu.

Jaki procent ludności świata ma problemy ze słowem pisanym (2011-5)?

• świat – 14-16% => ok. 758 000 000-781 000 000 ludzi
• Europa i centralna Azja – 0-1%
• wschodnia Azja – 5%
• południowa i zachodnia Azja – 37%
• Ameryka Łacińska – 8%
• Afryka Subsaharyjska – 41%
• Arabia – 23%

Co gorsza ok. 60-65% stanowią kobiety (źródło).

W ciągu wieków sytuacja cały czas się poprawia: w 1800 roku nie umiało czytać 88% społeczeństwa, sto lat później 79%, w 1940 – 58%, po II wojnie światowej 64%, w 1980 już tylko 44%, a w 2000 jedynie 18%. Jednak jakby nie patrzeć co 5-6 osoba na świecie musi korzystać z pomocy innych przy czytaniu.

Jeśli jesteś ciekawy/a jak wyglądają dokładne dane historyczne (1975-2015) dla całego świata i poszczególnych krajów, UNESCO przygotowało interaktywną mapę i wykresy. Wspomnę państwa z najgorszą sytuacją (2015):

1. 73% Niger
2. 64% Republika Środkowej Afryki
3. 56% Sudan Południowy
4. 55% Gwinea
5. 51% Mali
6. 50% Wybrzeże Kości Słoniowej
7. 47% Benin
8. 47% Burkina Faso
9. 47% Czad
10. 46% Liberia

Bardziej szczegółowe dane są udostępnione w raporcie za okres 1985-2015. Kolejnym interesującym miejscem jest Global Education Monitor, gdzie można porównać nie tylko kraje, ale też skonfrontować poziom analfabetyzmu z religią, płcią, zamożnością itp.

 

 Powody analfabetyzmu

Poziom analfabetyzmu jest uznawany jako jeden z wyznaczników dobrobytu w państwie. Szczególnie w krajach Trzeciego Świata najlepiej widać, dlaczego odsetek ludzi nieumiejących czytać jest taki duży.

• bieda — dzieci zamiast do szkoły idą do pracy
• przekonania kulturowe lub religijne
  • ograniczenie dostępu do edukacji dla dziewcząt
  • rodzice uznają edukację za stratę czasu
  • pogląd, że nauka szkolna nie jest przydatna w życiu
• brak dostępu do edukacji – gdy sieć szkół nie jest zbyt gęsta lub nakłady państwa na edukację są zbyt małe
• zbyt duża ilość uczniów w klasie – problem dużych miast, obniża jakość nauczania

Analfabetyzm funkcjonalny

Czasem problemem nie jest tylko nieznajomość liter, ale także trudność w zrozumieniu tekstu. Wtedy mówimy o analfabetyzmie funkcjonalnym. Istnieje też analfabetyzm wtórny, gdy umiejętności nieużywane zostają zapomniane. Analfabetyzm matematyczny występuje, gdy problematyczne stają się obliczenia np. reszty w sklepie. Myślisz, że problem Cię nie dotyczy, bo żyjesz w Europie? Nic bardziej mylnego.

Od 2000 roku, co 3 lata OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) organizuje ogólnoświatowe badania PISA w zakresie trzech dziedzin: czytania ze zrozumieniem, matematyki i przyrody. W 2012 roku testy pisało ok. 510 tys. (z 28 mln) 15-latków w 65 krajach, w tym 4607 Polaków z 184 szkół.

W czołówce Ziemi (czytanie) są kraje Dalekiego Wschodu (Japonia, Szanghaj i Hongkong, Singapur i Korea Południowa), ale w Europie przodujemy wraz z Finlandią i Irlandią. Co nie znaczy, że jesteśmy tacy wspaniali: w 2000 roku osób niemogących poradzić sobie w sytuacjach społecznych mieliśmy 23% (!!!), w 2012 już tylko 10% (! wciąż średnio 3 osoby na klasę). Dla porównania najwięcej analfabetów funkcjonalnych w tym badaniu mają: Bułgaria i Rumunia (35-40%), Słowacja (27%), Szwecja, Grecja, Luksemburg, Litwa i Słowenia (20-23%). (źródło – pełny raport z 2012 dla Polski).

Jeśli chcesz poczytać więcej na ten temat, polecam książkę Ewy Przybylskiej z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika z 2014 roku „Analfabetyzm funkcjonalny dorosłych jako problem społeczny, egzystencjalny i pedagogiczny.” Jest to obszerne kompendium interdyscyplinarne z różnymi statystykami, choć nie ukrywam, że jest to raczej „twarda” literatura, a nie Potter do poduszki 🙂

Analfabetyzm ciekawostki

• Brak umiejętności czytania i pisania został międzynarodowo sklasyfikowany jako choroba o oznaczeniu Z55.0.
• UNESCO ogłosiło też 8 września Międzynarodowym Dniem Walki z Analfabetyzmem.v

Nauczyć się czytania, szczególnie w dzieciństwie, jest stosunkowo łatwo, ale przeciwdziałanie degradacji tej umiejętności wymaga więcej wysiłku. Parafrazując złotą radę dla młodych kierowców „żeby jeździć trzeba jeździć”, „żeby czytać trzeba czytać„.
Statystyczny Polak przeczytał w 2015 roku zero książek (źródło: raport Biblioteki Narodowej). Tak zadeklarowało 2/3 badanych. Normalne (3-6 książek rocznie dla pracujących dorosłych) lub szybsze tempo miało 19%, w tym tylko 2% czyta więcej niż 24 pozycje.
A Ty jak wypadasz na tym tle? Jaką książkę ostatnio przeczytałeś/aś (lektur nie liczymy)?